آشنایی با صنایع دستی فیروزه کوبی روی مس و مراحل ساخت آن

فیروزه کوبی روی مس از صنایع دستی زیبا اما با قدمتی نه چندان طولانی است. امروزه فیروزه کوبی به طور گسترده ای در شهر اصفهان توسط استادکاران ماهر ساخته و نیز تعلیم داده می شود.

این هنر توسط نعمت الله لایق معروف به نعمت الله خان در 70 سال گذشته از مشهد به اصفهان آورده شد و بسیار گسترش یافت. دیده شه که در آثار مصریان باستان نیز نمونه ای از این هنر بکار گرفته شده است. اما فراگیری صنعت دستی فیروزه کوبی به چندین سال گذشته باز می گردد.

میتوان گفت صنعت فیروزه کوبی به طور خیلی گسترده فقط در شهر اصفهان صورت میگیرد. انجام این هنر زیبا بر روی انواع ظروف و زیور آلات در شهر های دیگر کمتر به چشم میخورد. با اینکه گفته شده سنگ فیروزه از مشهد به اصفهان آورده شده اما فیروزه کوبی و استادان بسیار هنرمند و ماهر صنعت فیروزه کوبی در اصفهان اند.

هنر فیروزه کوبی چیست؟

فیروزه کوبی روی مس با استفاده از سنگ های فیروزه ای که قابل استفاده نیستند انجام می شود. به این صورت که این سنگ ها جلا داده می شوند و سپس روی ظروف مسی، نقره و برنز و یا زیور الات و به طور کل هر شئ از این جنس با چسب مخصوص فیروزه کوبی به صورت منظم چسبانده می شوند و ارزش زیادی پیدا می کنند. هرچه فاصله بین این سنگ ها کمتر باشد به مراتب ارزش بیشتری دارد و سنگ های بیشتری نیز در آن استفاده خواهد شد.

شیارهای بین این سنگ هارا با لاکی تقریبا مشکی رنگ پر میکنند. با این کار هم زیبایی محصول بیشتر می شود و هم فضای خالی بین سنگ ها کمتر به چشم می خورد.

سنگ فیروزه

گفته شده بهترین سنگ های فیروزه به رنگ سبز آبی هستند. اما این رنگ سبز آبی سنگ های فیروزه در مرور زمان به دست می آید. رنگ اولیه این سنگ رنگ آبی آسمانی است. هرچه رنگ سنگ های فیروزه آبی تر و به رنگ آبی آسمانی نزدیک تر باشد، ارزش آن بیشتر است.

رگه های طلایی در سنگ های فیروزه جذابیت زیادی را برای این سنگ ها ایجاد می کند. هرچه این رگه های طلایی، طلایی تر و بدون رنگ سیاه و رگه های سیاه باشد ارزش آن سنگ فیروزه بیشتر خواهد بود.

سنگ های قیمتی فیروزه در گذشته از کشور ترکیه به اروپا صادر میشد. در ایران قدیم سنگ های فیروزه مورد توجه بسیاری از پادشاهان بوده است. و آن را سنگ شانس نام گذاری کرده بودند. هچنین پادشاهان ایرانی سنگ فیروزه را برای پادشاهان دیگر به عنوان سنگی گرانبها و زیبا بعنوان هدیه می فرستادند.

سنگ فیروزه علاوه بر زیبایی در قدیم توسط جادوگران برای جادو استفاده می شد. به آن سنگ شانس یا سنگ زندگی نیز می گفتند. از آن برای دفع انرژی های بد، به دست آوردن مقام و قدرت و خوش شانسی در زندگی استفاده می کردند.

مراحل ساخت محصولات فیروزه کوبی

مرحله اول: زرگری

 اولین گام برای ساخت ظروف فیروزه کوب این است که ظرفی که برای فیروزه کوبی می خواهد استفاده شود ساخته و صیقل داده میشود. استاد کار باید ضخامت این ظرف را به درستی انتخاب کند. به صورتی که برای ظرف های بزرگ تر باید ضخامت بیشتری را در نظر بگیرد  تا ظرف آسیبی نبیند.

مرحله دوم: فیروزه کوبی

در این مرحله سنگ های فیروزه باید توسط استاد فیروزه کوبی انتخاب شود. همه سنگ ها باید اندازه یکسانی داشته باشند. برای چسباندن آنها نیز از چسب مخصوص فیروزه کوبی یا از چسب سیاه رنگ گردویی استفاده می شود. فاصله سنگ ها از هم هرچه کمتر باشد ارزش هنری فیروزه کوبی روی مس بیشتر خواهد شد. همچنین قیمت بیشتری هم خواهد داشت. پس از چسباندن همه سنگ ها باید آنها را صیقل داد تا رنگ اصلی سنگ های فیروزه دیده شود.

مرحله سوم: پرداختکاری

 در این مرحله سنگ های فیروزه صیقل داده شده را پولیش میزنند تا جلوه و نمای بهتری داشته باشد. در آخر کار یک لایه پلی استر روی ظرف های فیروزه کوبی شده قرار میگیرد. این لایه از آسیب های احتمالی بر روی ظرف جلوگیری می کند. و موجب می گردد سنگ های فیروزه چسبانده شده بر روی کار از ظرف جدا نشوند.

کار آفرینی با هنر فیروزه کوبی

همانطور که در بالا گفته شد صنعت فیروزه کوبی یکی از صنایع پر درآمد می باشد. امروزه با شرایط اقتصادی و اجتماعی موجود در جامعه ایران اکثر افراد به دنبال کار های دستی در خانه و به دست آوردن در آمدی از طریق آن هستند. فیروزه کوبی روی مس از صنایع پر طرفدار و پرسود است. هر فرد با آموش آن میتواند چه در خانه به صورت خرد و چه در کار گاه در حجم بزرگتر صاحب درآمد شود و هم کارآفرینی کند و این هنر زیبا را تولید، آموزش و گسترش دهد. پس میتوان با یک دوره کوتاه آموزش فیروزه کوبی هم برای خود هم برای دیگران تولید شغل و درآمد کرد.

انواع سنگ فیروزه

سنگ های فیروزه دو نوع اند. نوع اول سنگ هایی که در لایه های زیرین زمین قرار گرفته اند. این نوع سنگ ها با توجه به وجود آب های زیر زمینی، نرم شده و از مقاومت و ارزش کمتری برخوردار هستند. نوع دوم سنگ هایی است که روی سطح بالایی زمین قرار گرفته اند. با توجه به شرایط محیطی حاکم روی سطح زمین، این سنگ ها مقاوم تر اند و از ارزش و قیمت بالا تری برخوردار هستند.

ویژگی های بارز سنگ فیروزه

رنگ

 سنگ فیروزه هر چه متمایل به رنگ سبز و آبی آسمانی تیره باید قیمت بیشتری دارد. در برخی از سنگ های فیروزه رگه های طلایی رنگ وجود دارد. هرچه این رگه ها طلایی باشد و از رنگ سیاه در آن کمتر دیده شود، قیمت بالاتری خواهد داشت.

شکل ظاهر

در کشور های عربی سنگ های فیروزه دارای رگه معروف به فیروزه عجمی می باشند. و فیروزه های بدون رگه را فیروزه شجری نام گذاری کردند. فیروزه های دارای رگه از ارزش بالاتری نسبت به فیروزه هایی که رگه های کمتری داردند یا بدون رگه هستند برخوردار هستند.

معدن

 از برترین کشور هایی که دارای فیروزه مرغوب هستند میتوان به ایران، تبت، امریکا و مصر اشاره کرد. در ایران نیز از معادن نیشابور، کرمان و دامغان فیروزه استخراج میشود. همانطور که مطلع هستیم فیروزه نیشابور مرغوب ترین نوع فیروزه در ایران است. اما گفته شده بر اساس استخراج غیر اصولی از معدن نیشابور تا چند سال آینده سنگ فیروزه دارای رگه از بین خواهد رفت.

روش تشخیص سنگ فیروزه اصل از تقلبی

برای تشخیص فیروزه اصل از تقلبی باید دانست که فیروزه ای که اصل نیشابور باشد رنگ آن کمی تیره و نزدیک به آبی آسمانی یک دست است. همچنین فیروزه نیشابور به هیچ وجه زیر نور آفتاب تغییر رنگ نمی دهد. همچنین با سوزن نمیتوان روی آن خراشی عمیق ایجاد نمود. پس هنگام خرید فیروزه نیشابور توجه به این نکات باعث میشود تا ما بتوانیم یک فیروزه مرغوب تهیه کنیم.

روش صحیح نگهداری از محصولات فیروزه کوبی شده

 همانطور که در مطالب بالا گفته شد بعد از اتمام چسباندن فیروزه ها روی ظروف مسی یا زیور آلات و صیقل دادن آنها، یک لایه از جنس پلی استر روی آن قرار گرفته تا از آسیب های احتمالی وارده به ظرف و سنگ های فیروزه جلو گیری کند. با این حال باز هم باید مراقب این اشیاء با قیمت باشیم. از تابش مستقیم و طولانی مدت نور آفتاب به روی ظرف های مسی فیروزه کوبی شده باید جلوگیری کرد. چون نور آفتاب باعت تغییر رنگ ظرف فیروزه کوبی شده می شود. اگر از ظرف های فیروزه کوبی شده برای پذیرایی استفاده شود باید مراقب بود که مواد چربی دار و شیمیایی میتواند به ظرف آسیب جدی بزند. اگر از زیور آلات فیروزه کوبی شده استفاده می کنید باید مراقب باشید که محل استفاده بدون هیچ ماده آرایشی اعم از کرم، عطر و… باشد.

برای تمیز کردن ظروف فیروزه کوبی شده به هیچ عنوان نباید از مواد شیمیایی قوی، وسایل تیز و آب داغ استفاده کرد. بلکه باید از آب ترجیحا بدون کلر، مواد شوینده با قدرت تخریب کمتر و آب ولرم استفاده کرد تا عمر ظرف فیروزه کوبی شده بیشتر شود.